گلبول های قرمز خون را به عنوان یک سیستم حمل و نقل تصور کنید که اکسیژن را به بافت های بدن می رسانند. اگرچه بسیاری از قسمتهای بدن به ساخت گلبولهای قرمز خون کمک میکنند اما بیشتر کارها در مغز استخوان انجام میشود. مغز استخوان نوعی بافت نرم در مرکز استخوانها است که به شکل گیری همه ی رده های سلول های خونی کمک میکند. هموگلوبین پروتئین حامل اکسیژن در داخل گلبول های قرمز خون است و به گلبولهای قرمز خون رنگ میبخشد. افراد کم خون هموگلوبین کافی ندارند. کمبود گلبول قرمز در خون کم خونی یا آنمی نامیده میشود. هنگامی که در آزمایش خون مقدار هموگلوبین کمتر از 13.5 گرم در دسی لیتر در مردان یا کمتر از 12 گرم در دسی لیتر در زنان باشد تشخیص کم خونی گذاشته می شود.

کمبود آهن میتواند به دلایل مختلفی رخ دهد. اگر چه انواع مختلفی از کم خونی داریم اما در دنیا رایج ترین حالت کم خونی به دلیل فقر آهن است. چنان چه آهن در بدن ما کم شود در ساخت هموگلوبین خون و در نتیجه اکسیژن رسانی مناسب به بافتها اختلال ایجاد میشود. این حالت را «آنمی میگویند

از رایج ترین دلایل کمبود آهن می توان به دریافت نکردن آهن کافی از رژیم غذایی خونریزی داخلی یا خونریزیهای شدید در دوران قاعدگی ، مشکلات روده ای و افزایش نیاز در دوران بارداری اشاره کرد. کم خونی فقر آهن به هر علت که باشد دارای علائم و تظاهرات بالینی خاصی است که در این مطلب با ۱۰مورد از علائم کمبود آهن آشنا می شویم.

• خستگی غیر عادی

احساس خستگی مفرط یکی از رایج ترین علائم کمبود آهن است که بیش از نیمی از افراد دچار فقر آهن آن را تجربه کرده اند. این حالت به این دلیل رخ می دهد که کمبود آهن بر ساخت هموگلوبین تاثیر منفی گذاشته در نتیجه اکسیژن رسانی به بافتها به طور مناسب انجام نشده و احساس خستگی و بی حالی ایجاد میشود. البته از آن جایی که در زندگی سخت و ماشینی این روزها خستگی یکی از علائم رایج همه ماست است تشخیص کم خونی تنها با این علامت کاری بسیار دشوار است.

• رنگ پریدگی

یکی دیگر از علائم رایج کمبود آهن رنگ پریدگی چهره ، پوست و پشت پلک افراد است. هموگلوبین در گلبولهای قرمز باعث ایجاد رنگ قرمز است و کمبود آن باعث کم رنگی و رنگ پریدگی میشود. رنگ پریدگی در این افراد میتواند در سرتاسر بدن و یا فقط در برخی نقاط مثل صورت، لبها ،پشت پلک و یا ناخن باشد. اغلب رنگ صورت و پشت پلک پایین چشم برای تشخیص کم خونی بسیار به پزشک معالج کمک میکند هر چند باید با آزمایش خون نیز تایید شود

• تنگی نفس

با توجه به کاهش هموگلوبین و کاهش اکسیژن در دسترس بافتها فرد در اثر فعالیت بدنی مثل ورزش یا پیاده روی و حتی فعالیتهای روزانه در محل کار یا در خانه خیلی زود احساس نفس تنگی و یا حالات نفس نفس زدن میکند. این میتواند یکی از علائم رایج کمبود آهن باشد.

• سردرد و سرگیجه

این علائم کمتر از نشانه های قبلی در افراد دچار کمبود آهن دیده میشود و از آن جا که سردرد و سرگیجه میتواند عوامل زیادی داشته باشد تشخیص کمبود آهن از این علامت به تنهایی کار آسانی نیست. علت بروز این حالت گشاد شدن عروق مغزی برای دسترسی به اکسیژن بیشتر است.

•  تپش قلب

در کمبود آهن و کمبود اکسیژن قلب باید کار بیشتری برای اکسیژن رسانی به بافتها انجام دهد که نتیجه این حالت تپش زیاد غیر عادی و قابل احساس قلب است. اگر کمبود آهن برای مدت طولانی ادامه پیدا کند ممکن است منجر به بزرگ شدن قلب و یا ایست قلبی شود هر چند این حالات و درمان نشدن کم خونی در طولانی مدت رایج نیستند.

• پوست و موی خشک و آسیب دیده

کمبود اکسیژن در پوست و مو منجر به تضعیف و آسیب دیدن آنها میشود. البته ریزش مقدار مشخصی مو در شبانه روز طبیعی است اما اگر ریزش مو بیش از حد و همراه با آسیب پوستی و تغییر رنگ باشد باید آن را جدی گرفت

• سوزش و تورم زبان و دهان

گاهی اوقات کمبود آهن منجر به التهاب کم رنگی تورم و یا نرمی بیش از حد زبان میشود. همچنین سوزش خشکی و ایجاد ترک یا زخم در دهان از نشانه های دیگر کمبود آهن هستند.

• پاهای بیقرار

یکی از علتهای ایجاد سندرم پاهای بیقرار (restless leg syndrome کمبود آهن است. در سندرم پاهای بیقرار فرد در حال استراحت مدام پاهای خود را حرکت می دهد که اغلب همراه با حالات ناخوشایندی مثل گزگز شدن با همراه است. نشانه های پاهای بیقرار در شب هنگام تشدید شده و فرد حتی در خوابیدن به مشکل برمی خورد. هنوز علت دقیق ایجاد این سندرم مشخص نیست اما ۲۵درصد افرادی که این حالت را تجربه کرده اند دچار کمبود آهن بوده اند و البته افرادی که سندرم پاهای بیقرار داشتند نیز با کمبود آهن علائم آنها تشدید شده است. پس باید کمبود آهن در این سندرم را جدی گرفت.

• تغيير شكل و شکنندگی ناخن

یکی از علائمی که امروزه کمتر مشاهده میشود شکننده شدن و تغییر شکل ناخن هاست. ناخن ها در کمبود آهن طولانی مدت به راحتی شکسته شده و یا به حالت قاشقی شکل خمیده می شوند. تغییر شکل ناخن در این وضعیت حاکی از کمبود آهن شدید و طولانی مدت است.

• سایر علائم

برخی از این علائم میتواند حاکی از کمبود آهن باشد. علائمی مثل

اشتهای غیر عادی برای مواد غیر خوراکی مثلا علاقه به خوردن خاک یخ گی کاغذ و مواردی از این قبیل که به آن پیکا» گفته میشود و در دوران بارداری هم ممکن است رخ دهد.

پرخاشگری و عصبانیت که با شروع درمان بهبود چشمگیری می یابد. ه دست و پای سرد که ممکن است به دلیل کاهش اکسیژن بدن باشد. هر چند بعضی افراد به طور عادی دچار این حالت هستند و شامل کم خونی نمی شود.

. عفونتهای بیش از حد و ضعف ایمنی بدن

اگر حس میکنید کم خونی فقر آهن دارید باید چه کار کنید؟

اول از همه باید به پزشک خود مراجعه کرده و اجازه دهید معاینات بالینی شما انجام پذیرد. سپس میتوانید با مشورت با ایشان یک آزمایش خون انجام داده و همراه با جواب آزمایش به پزشک یا متخصص خود مراجعه و درمان خود را بسته به نوع کم خونی آغاز کنید

آزمایش های تشخیصی

تستهای آزمایشگاهی اغلب برای کمک به پزشکان در یافتن علت آدمی استفاده میشوند. بعضی از آزمایشات تشخیصی عبارتند از:

. شمارش کامل خون (CBC) :

آزمایش خون CBC، تعداد و اندازه ی گلبولهای قرمز خون را نشان میدهد. همچنین این آزمایش نشان میدهد که آیا سطح سایر سلولهای خونی مانند گلبولهای سفید و پلاکت طبیعی است یا خیر همچنین این آزمایش شاخصهای دیگری مانند اندازه متوسط تنوع در اندازه حجم و غلظت هموگلوبین سلول های قرمز خون را نشان میدهد. سلولهای خونی افرادی که کم خونی یا فقر آهن دارند از حد طبیعی کوچکتر است. اگر در آزمایش شمارش کامل خون تشخیص داده شود که دچار کم خونی هستید لازم است آزمایشهای دیگری نیز بر روی شما انجام شود. مثلا آزمایش الکتروفورز هموگلوبین که نوع هموگلوبین خون را تشخیص می دهد. تست شمارش رتیکولوسیت نیز یکی از این آزمایشهاست که نشان میدهد مغز استخوان با چه کیفیتی سلولهای خونی جدید را تولید می کند.

. سطح آهن سرم

این آزمایش خون نشان میدهد که آیا آنمی به علت فقر آهن است.

. سطح فریتین

این آزمایش خون ذخایر آهن را تجزیه و تحلیل می کند.

سطح ويتامين B12 :

این آزمایش خون سطح ویتامین B12 را نشان میدهد و به پزشک کمک میکند تا سطوح پایین این ویتامین را تشخیص دهد.

سطح اسید فولیک :

این آزمایش خون نشان میدهد که سطح فولات سرم چقدر است.

غذاهای غنی از آهن بخورید

اگر نظر پزشک این است که کمبود آهن شما به دلیل کمبود آهن در رژیم غذایی است غذاهای غنی از آهن که به تقویت جذب آهن کمک می کند، بخورید، مانند:

. گوشت قرمز و مرغ

. سبزیجاتی مانند اسفناج و کلم

میوه های خشک مانند کشمش و زردآلو

نخود فرنگی لوبیا و سایر حبوبات

غذای دریایی

غذاهای غنی از آهن

. دانه ها و مغزها

خوردن ویتامین C به بدن کمک میکند تا آهن را بهتر جذب کند. اطمینان حاصل کنید که به اندازه کافی غذاهای سرشار از ویتامین C مانند میوه و سبزیجات را در برنامه غذایی خود دارید. هم چنین اجتناب از خوردن غذاهای خاصی که مصرف زیاد آنها مانع از جذب آهن میشوند میتواند مفید باشد. از جمله چای، قهوه و غذاهای پر کلسیم مانند لبنیات و غلات سبوسدار